Szletyński (Szletyński-Cukier) Henryk Tadeusz właśc. Cukier Henryk (1903–1996), aktor, reżyser, dyrektor teatrów, historyk teatru, pedagog.
Ur. 28 II (podawał też datę 27 II) w Homlu, był synem pochodzących z Warszawy Maksymiliana Majera Cukiera (1867 – po 1945), który przyjął nazwisko Szletyński, absolwenta Uniw. Warsz., od r. 1893 prowizora farmacji, aktora-amatora, i Zofii z Babinowiczów, farmaceutki, dzierżawiących wówczas aptekę w Homlu. Miał siostrę Marię Szletyńską (1911–2008), dziennikarkę i tłumaczkę, kierowniczkę biura Polskiego Komitetu ds. UNESCO.
Brak polskiej szkoły w Homlu spowodował, że w r. 1910 rodzina wróciła do Warszawy i w r.n. rozpoczął S. naukę w gimnazjum założonym przez Emiliana Konopczyńskiego (od r. 1913 noszącym imię założyciela, a od r. 1919 Adama Mickiewicza). Jesienią 1917 uczył się na Kursach Wokalno-Dramatycznych Heleny Józefy Hryniewieckiej. Wiosną 1919 zadebiutował jako recenzent w „Przeglądzie Teatralnym”; drobne teksty publikował również w „Robotniku”. Występował w trupie objazdowej, m.in. w Mińsku Maz., półamatorskim Teatrze Ludowym w Promenadzie w Warszawie, a wiosną 1920 w zespole Wacława Klimowicza. Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. służył ochotniczo w Zamkowym Baonie Wartowniczym w Warszawie. Latem t.r. zapisał się na roczne aktorskie Studium Stanisławy Wysockiej, a pod koniec roku z zespołem działowym występował w Kutnie, Łowiczu i Sochaczewie. W r. 1921 zdał maturę w Gimnazjum im. Augusta Kreczmara w Warszawie, po czym 28 X t.r. immatrykulował się na Uniw. Warsz., podejmując studia w zakresie polonistyki i historii sztuki. Przygotowywał u Bronisława Gubrynowicza pracę doktorską o twórczości dramatopisarskiej Wincentego Rapackiego, ale ją zarzucił. Równocześnie kształcił się na Oddz. Dramatycznym przy Państw. Konserwatorium Muzycznym w Warszawie, m.in. u Wilama Horzycy, Mieczysława Limanowskiego, Juliusza Osterwy, Aleksandra Zelwerowicza oraz Wysockiej, która wywarła na niego największy wpływ. Jako Szletyński-Cukier otrzymał dyplom ukończenia Oddz. Dramatycznego, po czym w czerwcu 1923 został przyjęty do ZASP; w r. 1925 był sekretarzem Referatu Artystycznego jego Zarządu Głównego, a w r. 1927 delegatem na Walny Zjazd Związku.
Zaangażowany od września 1923 przez Ludwika Solskiego na jeden sezon do warszawskiego Teatru Rozmaitości, debiutował S. (jako Henryk Szletyński) rolą Kuby (Grumia) w „Poskromieniu złośnicy” W. Shakespeare’a (reż. Ryszard Ordyński). W r. 1924 ukończył w warszawskim Inst. Pedagogicznym roczny Kurs Fonetyki Opisowej i Eksperymentalnej, prowadzony przez Tytusa Benniego. Od jesieni t.r. prowadził życie aktora wędrownego; występował z zespołem objazdowym Karola Adwentowicza m.in. jako Pastor Manders w „Upiorach” H. Ibsena w Radomiu, Włodzimierzu Wołyńskim, Kowlu, Grodnie, Białymstoku i Kutnie. W r. 1925 grał małe role w teatrach warszawskich: im. Wojciecha Bogusławskiego (kierowanym przez Leona Schillera) oraz im. Aleksandra Fredry, po czym wziął udział w kolejnym objeździe z zespołem Adwentowicza (od Chełma i Zamościa, przez Hrubieszów i Łuniniec, po Łuck i Pińsk). Dn. 20 XII t.r. w Warszawie zagrał Grabca w przedstawieniu „Balladyny” Juliusza Słowackiego, inaugurującym działalność teatru wędrownego «Rybałt», kierowanego przez Wysocką; występował w nim (27 II – 28 III 1926) na trasie od Siedlec aż po Sarny. Następnie związał się z efemerycznym warszawskim Teatrem Niezależnym i 3 VII 1926 zagrał Jacka Brzuchajłę w prapremierze „Mister Price, czyli Bzik tropikalny” Stanisława Ignacego Witkiewicza i Eugenii Dunin-Borkowskiej (reż. Tadeusz Leszczyc). T.r. występował ponownie w zespole Adwentowicza, m.in. w Częstochowie. Zaangażowany do teatru w Kaliszu, na otwarcie sezonu 1926/7 wyreżyserował „Balladynę” (17 XI 1926), a następnie (z Jerzym Waldenem) dramat „Ten, którego biją po twarzy” L. Andrejewa, „Betlejem polskie” Lucjana Rydla (z Michałem Konstantynowiczem), „Żołnierza królowej Madagaskaru” Stanisława Dobrzańskiego i „Dobrze skrojony frak” G. Drégely’ego. W Teatrze Praskim w Warszawie (kierowanym przez Wiktora Brumera) wyreżyserował w sezonie 1927/8 „Tego, którego biją po twarzy” oraz „Starego kawalera” Józefa Korzeniowskiego, a także zagrał m.in. Śmiecha w „Legendzie” Stanisława Wyspiańskiego (reż. Leszczyc). W sezonie 1928/9 występował w Teatrze Polskim w Wilnie, grając m.in. Horacego w „Hamlecie” Shakespeare’a i Męża w „Ich czworo” Gabrieli Zapolskiej; przewodniczył w tym czasie wileńskiej filialnej Radzie Artystycznej ZASP.
Od jesieni 1929 przebywał S. w Warszawie; w Teatrze Elizeum grał w sztukach J. Gordina „Bóg, człowiek i szatan” oraz „Mirla Efros” (obie w reż. Andrzeja Marka); okazjonalnie występował w teatrze dla dzieci «Jaskółka» oraz zespole objazdowym z Wojciechem Brydzińskim i Wandą Siemaszkową. W Teatrze Polskim grał latem 1930 u boku Stefana Jaracza epizodyczne role w „Przygodach dzielnego wojaka Szwejka” wg J. Haška (reż. Karol Borowski). Zaangażowany przez Jaracza na sezon 1930/1 do Teatru Ateneum na stanowiskach aktora, lektora sztuk i kierownika literackiego, wystąpił we wszystkich premierach, m.in. jako Perełka w „Zemście” Fredry (reż. Zygmunt Chmielewski), Alfred Galway w „Gołębim sercu” J. Galsworthy’ego (reż. Jaracz) oraz Doktor pogotowia w „Ulicy” E. Rice’a, we własnym opracowaniu i współreżyserii ze Stanisławą Perzanowską. Na początku l. trzydziestych rozpoczął S. w Warszawie działalność pedagogiczną; na Kursach Wokalno-Dramatycznych Hryniewieckiej uczył gry scenicznej i techniki mowy scenicznej, a na Wyższych Kursach Nauczycielskich (1930/1) i kursach dokształcających dla polonistów, prowadzonych przez Zenona Klemensiewicza w Krakowie i Juliusza Saloniego w Poznaniu, dykcji i wygłaszania tekstów. Opracował tekst „Śmierci Dantona” G. Büchnera i po premierze w grudniu 1931 w Teatrze Ateneum (reż. Perzanowska) adaptację tę przedłożył za namową Jaracza jako pracę dyplomową w kategorii «reżyseria dramatu»; wiosną 1932 zdał eksternistycznie egzamin przed Reżyserską Komisją Egzaminacyjną ZASP i uzyskał uprawnienia reżysera dyplomowanego. Od początku l. trzydziestych publikował prace z zakresu historii teatru polskiego oraz zagadnień mowy scenicznej, m.in. w „Scenie Polskiej”, „Teatrze Ludowym”, „Poloniście” oraz codziennej prasie kaliskiej, lwowskiej, łódzkiej, warszawskiej i wileńskiej, a także w programach teatralnych. W r. 1931 został członkiem Zarządu Głównego ZASP.
Od września 1931 był S. aktorem i reżyserem kierowanych przez Borowskiego Teatrów Miejskich w Łodzi (1931/2); funkcje te miał także za dyrekcji Wysockiej (1932/3). Zagrał m.in. Dziennikarza w „Weselu” Wyspiańskiego (reż. Jerzy Szyndler), Engstranda w „Upiorach” (reż. Wysocka) i Dyrektora policji w „Kapitanie z Köpenick” C. Zuckmayera we własnej reżyserii (wg inscenizacji Schillera); ponadto współreżyserował z Schillerem „Krzyczcie Chiny!” S. Tretiakowa. W l. 1931–3 wspomagał Borowskiego, a następnie Wysocką w prowadzeniu zajęć z historii teatru i gry scenicznej na Kursach Dramatycznych przy Teatrach Miejskich, a w l. 1931–4 prowadził społecznie Scenę Robotniczą Tow. Uniw. Robotniczego (TUR). Był też (1931–7) przewodniczącym Gniazda ZASP w Łodzi. W tym okresie zaczął sympatyzować z Komunistyczną Partią Polski. Wyjechał we wrześniu 1934 (z Zofią Tymowską, Zofią Małynicz, Bronisławem Dąbrowskim i Władysławem Krasnowieckim) na I Festiwal Teatralny do Moskwy. Poznał wówczas m.in. K. Stanisławskiego oraz teatr rosyjski. W okresie łódzkiej dyrekcji Kazimierza Wroczyńskiego (1933–7) wyreżyserował m.in. „Pana Jowialskiego” (zagrał Szambelana) i „Zemstę” (zagrał Rejenta) Fredry, „Zbrodnię i karę” wg F. Dostojewskiego (zagrał Porfirego), „Ivara Kreugera” Jerzego Tepy, „Rasy” F. Brucknera, „Warszawiankę” Wyspiańskiego, „Wroga ludu” Ibsena, „Jegora Bułyczowa” M. Gorkiego, „Tajnego agenta” wg J. Conrada i „Różę” Stefana Żeromskiego; wystąpił też jako Pan Jourdain w „Mieszczaninie szlachcicem” Moliera (reż. Władysław Czengery). Na II Nadzwycz. Walnym Zjeździe Delegatów ZASP w r. 1936 był jednym z sekretarzy. Z Bolesławem Wieczorkiewiczem i Janem Kochanowiczem wydał Zarys nauki żywego słowa (W. 1936). W l. 1936–9 współpracował z warszawskim Teatrem Ateneum jako lektor i doradca literacki.
Na sezon 1937/8 przeniósł się S. do kierowanych przez Janusza Warneckiego Teatrów Miejskich we Lwowie. Reżyserował głównie Wyspiańskiego („Warszawianka”), Zapolską („Żabusia”) i Fredrę („Pan Jowialski”), a zagrał m.in. w „Romansie z urzędem skarbowym” W. Lichtenberga w opracowaniu Emanuela Szlechtera i Tadeusza Wittlina (reż. Warnecki). W rozgłośni lwowskiej Polskiego Radia wyreżyserował słuchowisko „Panie Kochanku” wg Józefa Ignacego Kraszewskiego (emisja 16 I 1938). Również we Lwowie przewodniczył filialnej Radzie Artystycznej ZASP. Na sezon 1938/9 przeniósł się do nowo otwartego, a kierowanego przez Warneckiego, teatru komedii i farsy «Buffo» w Warszawie. Na inaugurację działalności teatru wyreżyserował „Porwanie Sabinek” F. i P. Schönthanów. W Teatrze Kameralnym kierowanym przez Adwentowicza wyreżyserował „Elżbietę królową, kobietę bez mężczyzny” A. Josseta (zagrał Roberta Cecila). Zatrudniony na sezon 1939/40 w Łodzi, nie podjął pracy z powodu wybuchu drugiej wojny światowej i pozostał w Warszawie, gdzie podczas okupacji niemieckiej pracował jako inkasent w Laboratorium Farmaceutycznym «Pollabor», a od czerwca 1941 konduktor i starszy kasjer Elektrycznej Kolei Dojazdowej na linii Warszawa–Milanówek–Grodzisk Maz. Z inicjatywy komórki teatralnej Kierownictwa Walki Cywilnej przy delegacie Rządu RP na kraj prowadził konspiracyjny zespół studyjny, z którym opracowywał „Antygonę” Sofoklesa. W r. 1943 w Milanówku wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej (PPR), a podczas powstania warszawskiego 1944 r. należał do oddziału AL. Po powstaniu zorganizował ewakuację rannego Karola Irzykowskiego ze szpitala na Okęciu do mieszkającego w Stawisku Jarosława Iwaszkiewicza.
Po wyzwoleniu spod okupacji niemieckiej osiadł S. w lutym 1945 w Łodzi. Powołany 6 IV 1946 do Rady Teatralnej przy Dep. Teatru Min. Kultury i Sztuki (MKiS), został jej sekretarzem. Do r. 1949 należał do Naczelnej Rady Artystycznej ZASP. Objął kierownictwo założonego 14 IV 1945 w Łodzi Miejskiego Studia Dramatycznego, włączonego w sierpniu 1945 do Państw. Inst. Sztuki Teatralnej (od r. 1946 Państw. Wyższa Szkoła Teatralna); w l. 1946–9 był tam dziekanem Wydz. Aktorskiego. W łódzkim Teatrze Powszechnym TUR wyreżyserował w listopadzie 1945 „Pana Jowialskiego”. Po włączeniu tej sceny do Teatru WP zagrał Prezydenta Sądu w „Wilkach w nocy” Tadeusza Rittnera (23 VI 1946, reż. Stanisław Daczyński) oraz wyreżyserował „Otella” Shakespeare’a (24 IV 1948). Równocześnie współpracował jako reżyser z Teatrem Śląskim im. Wyspiańskiego w Katowicach, wystawiając m.in. „Warszawiankę” (12 X 1946).
Na sezon 1948/9 przeniósł się S. do Teatru Polskiego w Warszawie; na otwarcie jego drugiej sceny, Teatru Kameralnego, wyreżyserował „Wyspę pokoju” Jewgienija Pietrowa (zagrał Ellisa Goodmana); premiera odbyła się 17 I 1949. Po zjednoczeniu PPR z PPS był od grudnia 1948 członkiem PZPR. W lutym 1949 został powołany na pełnomocnika MKiS ds. Państw. Teatrów Dolnośląskich we Wrocławiu, a następnie objął funkcję ich dyrektora. Działalność zainaugurował 29 IX „Zemstą”, w której znów zagrał Rejenta. Za inscenizację i reżyserię „Moskiewskiego charakteru” A. Sofronowa (26 XI) otrzymał t.r. pierwszą nagrodę na Festiwalu Sztuk Rosyjskich i Radzieckich w Katowicach. Współorganizował powstałe w r. 1950 nowe stow. aktorskie – Stow. Polskich Artystów Teatru i Filmu (SPATiF, od r. 1952 SPATiF–ZASP, od r. 1981 ponownie ZASP); wszedł do jego Zarządu Głównego i był w nim do r. 1970.
Przeniesiony przez MKiS 15 IX 1950 do Krakowa, objął S. dyrekcję Państw. Teatrów Dramatycznych tj. połączonych teatrów: im. J. Słowackiego i Starego; po ich rozdzieleniu w czerwcu 1954 został dyrektorem Teatru im. J. Słowackiego. Usiłował zachować równowagę między zalecanym repertuarem socrealistycznym a klasycznym, np. wystawił we własnej reżyserii „Zemstę” (21 III 1952), „Jegora Bułyczowa i innych” (31 X 1953) oraz „Fantazego” Słowackiego (9 VII 1954). Za wyreżyserowanie sztuki „Tysiąc walecznych” Jana Rojewskiego otrzymał w r. 1951 drugą nagrodę na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych we Wrocławiu. Napisał przedmowę do „Etyki” Stanisławskiego (W. 1951) oraz obszerny wstęp (Konstanty Stanisławski i jego działalność) do jego „Pism” (W. 1954). W krakowskiej ASP wykładał w l. 1952–5 studentom scenografii historię teatru oraz problemy reżyserii. W r. 1954 zadebiutował w filmie rolą ojca w „Opowieści atlantyckiej” Wandy Jakubowskiej. Dn. 31 III 1955 został odwołany ze stanowiska dyrektora Teatru im. J. Słowackiego, po czym 1 V t.r. objął dyrekcję Teatru Powszechnego w Warszawie. Wyreżyserował tu „Złotą karetę” L. Leonowa i „Wilki w nocy”. Zwolniony w r. 1956, pozostał w zespole jako aktor i reżyser do poł. r. 1957. Równocześnie od maja 1955 pracował jako profesor i kierownik Sekcji Teatru (później Zakł. Historii i Teorii Teatru) w Państw. Inst. Sztuki (od r. 1959 – IS PAN). W l. 1955–62 należał do Komitetu Nauk o Sztuce PAN. W r. 1955 wziął udział w zakładaniu Fédération Internationale pour la Recherche Théâtrale.
W r. 1956 zadebiutował S. jako reżyser Teatru Telewizji „Skandalem Fregonard” U. Morucchia. W warszawskiej Państw. Wyższej Szkole Teatralnej prowadził zajęcia od listopada 1956, m.in. z historii teatru i dramatu oraz problemów reżyserii, dykcji i gry scenicznej. Wykładał także na warszawskiej ASP. Na sesji naukowej zorganizowanej w r. 1956 w Sztokholmie w pięćdziesiątą rocznicę śmierci Ibsena wygłosił referat „Ibsen w Polsce”. Od października 1956 do maja 1957 wchodził w skład rady redakcyjnej „Pamiętnika Teatralnego”. Podczas II Zjazdu SPATiF–ZASP w lutym 1957, w sytuacji różnicy zdań uniemożliwiającej wybór władz, został przewodniczącym specjalnej komisji, która w ciągu dwóch miesięcy przygotowała następny Zjazd stowarzyszenia. Na sezon 1957/8 przeniósł się do Teatru Polskiego, gdzie wyreżyserował „Ludzi z martwej winnicy” Romana Brandstaettera i „Nie igra się z miłością” A. Musseta, a na sezon 1958/9 wrócił do Teatru Powszechnego, wystawiając w swojej reżyserii „Elżbietę, królową Anglii” Brucknera. W l. 1958–64 był członkiem Rady Kultury przy ministrze kultury i sztuki.
Od r. 1958 występował S. w spektaklach Teatru Telewizji. Zagrał m.in. Sekretarza generalnego w „Apollu z Bellac” J. Giraudoux (1958, reż. Adam Hanuszkiewicz), Ministra Spraw Przestrzeni Pozaziemskich w „Akcji Wega” F. Dürrenmatta (1959, reż. Erwin Axer), Du Mesnila w „Paryżance” H. Becque’a (1960, reż. Andrzej Szafiański), Znajomego w „Pasażerce” wg Zofii Posmysz (1960, reż. Andrzej Munk), Milewskiego w „Żabusi” (1963, reż. Jan Kulczyński), Wormsera w „Kapitanie z Köpenick” (1965, reż. Józef Słotwiński) i Balta w „Fortepianie” Jerzego Szaniawskiego (1977, reż. Ignacy Gogolewski). W Teatrze Telewizji także reżyserował: „Śluby panieńskie” Fredry (1960), „Sceny dramatyczne” wg Słowackiego i A. Puszkina (1961), „Dramatu akt pierwszy” Żeromskiego (1962), „Rosmersholm” Ibsena (1964) oraz „Amanta, autora i sługę” Wojciecha Bogusławskiego (1965). W kilku filmach zagrał małe role, m.in. dyrektora gimnazjum w „Smarkuli” (1963) oraz Wybickiego w „Marysi i Napoleonie” (1966, oba w reż. Leonarda Buczkowskiego). W maju 1959 otrzymał tytuł profesora zwycz., a jesienią t.r. został aktorem i reżyserem w Teatrze Narodowym. Będąc w l. 1959–61 prezesem SPATiF–ZASP, doprowadził do wydawania od kwietnia 1960 „Biuletynu Informacyjnego” Stowarzyszenia. W r. 1960 w Warszawie zorganizował III Zjazd Nauczycielstwa Teatralnego, a w r.n. Zjazd Reżyserów. Jako prezes SPATiF–ZASP w r. 1960 został członkiem Zarządu Fédération Internationale des Acteurs i przez dziesięć lat wchodził w skład Komitetu Wykonawczego tej organizacji. Dn. 30 IX 1961 odszedł z IS PAN. W l. 1960–5 był członkiem Komitetu Warszawskiego PZPR.
W Teatrze Narodowym wyreżyserował S. m.in. „Fantazego”, „Wilki w nocy”, „Króla Ryszarda Drugiego” Shakespeare’a i „Mizantropa” Moliera (1967), a w spektaklach Hanuszkiewicza z r. 1969 zagrał Doktora w „Nie-Boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego i De Courcellesa w „Świętej Joannie” G. B. Shawa. Poza teatrem macierzystym reżyserował m.in. „Borysa Godunowa” Puszkina w Teatrze Polskim (1963) oraz „Wielkiego człowieka do małych interesów” Fredry w Teatrze Powszechnym w Łodzi (1973). W l. 1963–5 ponownie pełnił funkcję prezesa SPATiF–ZASP, po czym w r. 1965 wszedł do Kapituły Członków Zasłużonych Związku. W l. 1963–70 wchodził w skład Rady Wyższego Szkolnictwa Artystycznego przy MKiS. W l. 1966–9 kierował w warszawskiej Państw. Wyższej Szkole Teatralnej Międzywydziałową Katedrą Mowy Scenicznej, a w r. akad. 1968/9 na Wydz. Filologii Polskiej Uniw. Warsz. prowadził cykl wykładów „Z zagadnień inscenizacji teatralnych XIX i XX wieku”. W kwietniu 1970 kolejny raz wszedł do Rady Programowej SPATiF–ZASP, w lipcu t.r. otrzymał Nagrodę MKiS I st. W r. 1973 opatrzył wstępem i przypisami „Listy Kazimierza Junoszy-Stępowskiego” (W.). W rezultacie kilkuletnich starań S-ego, we wrześniu 1973 powołano Ośrodek Kultury Mowy przy Zarządzie Głównym SPATiF–ZASP. T.r. zaprzestał wykładów w Państw. Wyższej Szkole Teatralnej, a w r. 1974 odszedł z pracy w Teatrze Narodowym i przeszedł na emeryturę.
Ogółem S. zagrał ok. 250 ról, w większości charakterystycznych. Doskonale odtwarzał role komediowe, zwłaszcza Fredrowskie, jednak trzonem jego twórczości teatralnej była reżyseria. Spektakle przez niego realizowane stanowiły zwykle przykład dobrego rzemiosła; przemyślane, starannie opracowane i akademickie w charakterze, były utrzymane na wyrównanym poziomie. W 2. poł. l. siedemdziesiątych zajął się S. porządkowaniem dokonań pisarskich i publikacją kolejnych książek. Wspólnie z żoną, Zofią Tymowską-Szletyńską, wydał w r. 1975 podręcznik Prawidłowe mówienie (W.). Artykuły, ogłaszane przez cały okres powojenny w pismach społeczno-kulturalnych i teatralnych (m.in. „Kuźnica”, „Odrodzenie”, „Łódź Teatr.”, „Pam. Teatr.”, „Przegl. Kult.”, „Życie Liter.” „Scena Wrocł.”, „Dialog”, „Teatr”, „Kultura” [W.], „Twórczość”, „Stolica” „Szpilki”), a także w prasie codziennej, zebrał w książkach Szkice o aktorach (W. 1975), Szkice o teatrze (W. 1979), Siedem gawęd z czasów młodości (W. 1979) oraz Kształtowanie się nowoczesnej sztuki aktorskiej w Polsce (Kr. 1981). W r. 1980 został przewodniczącym Kapituły Członków Zasłużonych SPATiF–ZASP. W polsko-radzieckim filmie „Krach operacji terror” (1980, reż. A. Bobrowski) zagrał premiera Wielkiej Brytanii. W r. 1981 wystąpił w Teatrze Telewizji jako Doktor w III części „Dziadów” Mickiewicza (reż. Kulczyński).
Po rozwiązaniu ZASP w stanie wojennym (1 XII 1982) przyjął S. w marcu 1983 propozycję ministra kultury i sztuki Kazimierza Żygulskiego zorganizowania nowego stow. aktorskiego pod dotychczasową nazwą. Na Zjeździe założycielskim 9 XII 1983 został wybrany na prezesa ZASP – Stow. Polskich Artystów Teatru, Estrady, Radia, Telewizji i Filmu; pełnił tę funkcję do 5 IV 1985, a następnie był jego prezesem honorowym. W r. 1984 otrzymał Nagrodę m. stoł. Warszawy; t.r. opublikował książki Sylwety i wspominki (Kr.–Wr.) oraz Stefana Jaracza wzloty i zabłądzenia (Kr.–Wr.). W r. 1988 opublikował ostatnią książkę Opowieść o Leonie Schillerze (Kr.). W PZPR był do rozwiązania partii w styczniu 1990. Zmarł 15 IX 1996 w Konstancinie, został pochowany 19 IX w Warszawie na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. A3–Tuje–2–19). Był odznaczony m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1954), Medalem 10-lecia i 40-lecia (1984) Polski Ludowej, Krzyżami Oficerskim (1956) i Komandorskim z Gwiazdą (1984) Orderu Odrodzenia Polski, Orderami Sztandaru Pracy II kl. (1959) i I kl. (1988) oraz Odznaką Budowniczego Wrocławia (1970).
W zawartym 28 VII 1928 w kościele św. Aleksandra w Warszawie małżeństwie z Zofią z Tymowskich (1905–1996), aktorką, S. dzieci nie miał.
Wyspiański S., Dzieła, Kr. 1967–8 XV; – Artyści sceny polskiej w ZASP 1918–2008. Księga jubileuszowa, Red. A. Rozhin, W. 2008; Braun K., Teatr polski (1939–1989). Obszary wolności – obszary zniewolenia, W. 1994; Csató E., Interpretacje. Recenzje teatralne 1945–1964, W. 1979; tenże, Polski teatr współczesny, W. 1967 (fot.); Dygat S., Kołonotatnik, W. 1984 s. 51–3; Fik M., Kultura polska po Jałcie, Londyn 1989; taż, 35 sezonów, W. 1981; Greń Z., Teatr zamknięty, Kr. 1984; Kaszyński S., Teatr łódzki 1945–1962, Ł. 1962; tenże, Teatralia kaliskie, materiały do dziejów sceny kaliskiej, 1800–1970, Ł. 1972; Kelera J., Wrocław teatralny 1945–1980, Wr. 1983; Krasiński E., Stefan Jaracz, W. 1983; tenże, Teatr Jaracza: Ateneum 1928–1939, W. 1978; tenże, Teatr Polski w Warszawie 1939–2002, W. 2002; tenże, Związek Zawodowy Aktorów Scen Polskich 1944–1949, „Pam. Teatr.” 2008 z. 3–4 s. 186–216; Marczak-Oborski S., Teatr czasu wojny. Polskie życie teatralne w latach II wojny światowej (1939–1945), W. 1967; tenże, Teatr polski w latach 1918–1965, W. 1985; tenże, Teatr w Polsce. 1918–1939. Wielkie ośrodki, W. 1984; tenże, Życie teatralne w latach 1944–64, kierunki rozwojowe, W. 1968; Mrozińska S., Szkoła Leona Schillera. PWST 1946–1949, Wr. 1972; taż, Trzy sezony teatralne Leona Schillera. Łódź 1946–1949, Wr. 1971; Poskuta-Włodek D., Co dzień powtarza się gra... Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie 1893–1993, Kr. 1993 s. 185–94; Raszewska M., Teatr Narodowy 1949–2004, W. 2005; Schiller L., Teatr demokracji ludowej, W. 2004; Szczublewski J., Artyści i urzędnicy czyli Szaleństwa Leona Schillera, W. 1961; Teatr polski we Lwowie, Red. L. Kuchtówna, W. 1997; Teatr Polski Wrocław 1945–1965, Wr. 1965 (ilustr.); Teatr przy ul. Cegielnianej. Szkice z dziejów sceny łódzkiej 1844–1978, Red. S. Kaszyński, Ł. 1980; Urbankiewicz J., Sezon w Łodzi nie zaszkodzi, Ł. 1978; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; tenże, Wielka tragiczka, Kr. 1982; Wodnarowie E. i M., Polskie sceny robotnicze 1918–1939, W. 1974; Wysiński A., Związek Artystów Scen Polskich 1918–1950, Wr. 1979 (ilustr.); tenże, Związek Artystów Scen Polskich 1950–1998, zarys dziejów, W. 1998; – Dąbrowski B., Na deskach świat oznaczających, Kr. 1978 I; „...dwadzieścia kroków wszerz i wzdłuż”, Red. K. Zbijewska, Kr. 1993 s. 203–17 (fot.); Górska-Damięcka I., Wygrałam życie, W. 1997; Marianowicz A., Życie surowo wzbronione, W. 1995 s. 179–80; Mrozińska S., Karabin i maska, Ł. 1964; Warszawska szkoła teatralna. Szkice i wspomnienia, W. 1991; Wroczyński K., Pół wieku wspomnień teatralnych, W. 1957 s. 264–5, 268–9, 272–5; – „Ekran” 1961 nr 119 (ilustr.); „Gaz. Warsz.” 1893 nr 177 (dot. ojca S-ego); „Kur. Warsz.” 1924 nr 303, 1927 nr 290, 336, 1929 nr 262, 319, 1939 nr 84; „Pam. Teatr.” 1963 z. 1–4 s. 10, 37, 67, 113, 1973 z. 3–4 s. 480, 1997 z. 1–4 s. 103, 350; „Perspektywy” 1985 nr 2 (ilustr.); „Scena Pol.” 1923 z. 4–6, 1924 z. 4, 1929 z. 4; „Stolica” 1973 nr 37 (ilustr.); „Teatr” 1972 nr 22, 1978 nr 15, 1983 nr 5 (ilustr.); „Życie Liter.” 1988 nr 8; – Nekrologi: „Almanach Sceny Pol.” 1996/7, „Dzien. Pol.” 1997 nr 1, „Gaz. Wyborcza” 1996 nr 220 (ilustr.), „Trybuna” 1996 nr 218, „Wiad. Kult.” 1996 nr 39, „Więź” 1997 nr 1 s. 250–1, „Życie Warszawy” 1996 nr 219; – Arch. Akad. Teatr. w W.: Ankieta personalna; Arch. Uniw. Warsz.: Teczka osobowa; IS PAN: Almanach 1944–59, Garlicka A., Życie teatralne przedmieść, programy i wycinki prasowe (mszp.), Wosiek M., Teatry objazdowe (mszp.), wywiad z S-m; Inst. Teatr. im. Zbigniewa Raszewskiego w W.: Arch. S-ego, dok. ZASP m.in. akta, fot. i wycinki prasowe.
Maria Napiontkowa